آسم، این بیماری التهابی مزمن که راه‌های هوایی را تنگ و تنفس را دشوار می‌سازد، بنا بر آخرین آمارهای جهانی، گریبانگیر حدود ۲۶۲ میلیون نفر در سراسر کره زمین است. گستره شیوع این بیماری در کشورهای مختلف، از ارقامی نزدیک به صفر تا ۴۰ درصد متغیر گزارش شده است، که نشان از پیچیدگی عوامل محیطی و ژنتیکی مؤثر در بروز آن دارد. در ایران نیز، آسم به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن، به‌ویژه در میان نسل جوان، چالش‌های قابل توجهی را برای نظام سلامت و خانواده‌ها ایجاد کرده است.
دکتر مهدی نجمی، رئیس اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت، با تشریح ماهیت این بیماری، اظهار داشت: «آسم یک اختلال التهابی مزمن در مجاری هوایی است که با انسداد برگشت‌پذیر این راه‌ها همراه است. این بدان معناست که در مواجهه با عوامل محرک، مجاری تنفسی تنگ شده و عبور هوا با مشکل مواجه می‌شود، که خود را به صورت علائمی همچون سرفه، تنگی نفس، خس‌خس سینه و احساس فشار در قفسه سینه نشان می‌دهد. خوشبختانه، این انسداد در بسیاری از موارد با مصرف دارو قابل رفع بوده و فرد می‌تواند مجدداً تنفس عادی را تجربه کند.» دکتر نجمی در ادامه، با تمایز قائل شدن بین آسم و بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (COPD)، تأکید کرد که در COPD، انسداد مجاری هوایی به صورت دائمی و پیشرونده بوده و با گذر زمان تشدید می‌یابد.
یکی از ویژگی‌های بارز بیماری آسم، دوره‌های عود و بهبودی است که مبتلایان تجربه می‌کنند. به گفته دکتر نجمی، در دوره عود، علائم بیماری بروز کرده و در دوره بهبودی، با رفع انسداد مجاری هوایی، فرد به وضعیت نسبتاً عادی بازمی‌گردد. این ماهیت متناوب بیماری، مدیریت آن را برای بیماران و خانواده‌ها حائز اهمیت می‌سازد.
رئیس اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت، با اشاره به نقش عوامل ژنتیکی در بروز آسم، بیان کرد: «آسم، به همراه بیماری‌هایی نظیر رینیت آلرژیک و اگزما، در دسته بیماری‌های آتوپیک قرار می‌گیرد که اغلب زمینه ژنتیکی داشته و در افراد یک خانواده شایع‌تر است. با این حال، بروز و شعله‌ور شدن علائم آسم معمولاً تحت تأثیر عوامل محرک محیطی نیز قرار دارد.»
در خصوص وضعیت شیوع آسم در ایران و جهان، دکتر نجمی با استناد به آمارهای سازمان بهداشت جهانی، شیوع این بیماری را در سطح جهانی بسیار متنوع ارزیابی کرد. وی سپس به نتایج یک مطالعه گسترده در ایران اشاره نمود که نشان می‌دهد شیوع علائم آسم در میان کودکان و نوجوانان حدود ۱۱ درصد و در جمعیت بزرگسال نیز ۹ درصد است. این مطالعه، که با حجم نمونه قابل توجه در سراسر کشور انجام شده است، بر اساس پرسشنامه‌ای مرتبط با علائم آسم صورت گرفته است. دکتر نجمی با تأکید بر اینکه تشخیص قطعی آسم نیازمند معاینه پزشک و انجام تست اسپیرومتری است، خاطرنشان کرد که در صورت انجام مراحل تشخیصی کامل، احتمالاً میزان شیوع قطعی آسم از ارقام فعلی کمتر خواهد بود. با این حال، بررسی میزان شیوع علائم آسم به عنوان یک شاخص مهم برای رصد تغییرات احتمالی در میزان بروز بیماری در جامعه، یک روش استاندارد جهانی محسوب می‌شود.
وی با اشاره به الگوهای استاندارد بین‌المللی ISAAC و ECRHS که در مطالعات شیوع علائم آسم کودکان و بزرگسالان به کار گرفته می‌شوند، توضیح داد که مرحله اول این بررسی‌ها مبتنی بر پرسشنامه بوده و مرحله دوم، که شامل معاینه و تست اسپیرومتری افراد با علائم مثبت است، به دلیل هزینه‌بر و زمان‌بر بودن، به ندرت در سطح جهانی انجام می‌شود. با این وجود، پایش روند صعودی یا نزولی میزان شیوع علائم آسم برای وزارت بهداشت از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند هشداری برای افزایش یا کاهش میزان واقعی بیماری در کشور باشد.
دکتر نجمی تشخیص بیماری آسم را چالش‌برانگیز توصیف کرد و افزود که برخلاف بیماری‌هایی نظیر فشار خون و دیابت که به راحتی قابل اندازه‌گیری هستند، تشخیص آسم نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر و استفاده از روش‌های مطالعاتی است. وی همچنین با اشاره به خطرناک بودن حملات شدید آسم، یادآور شد که سالانه حدود ۴۵۰ هزار نفر در جهان به دلیل این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. اگرچه این رقم در مقایسه با مرگ و میر ناشی از COPD کمتر است، اما لزوم اقدام به موقع و صحیح در زمان حمله آسم برای نجات جان بیمار حیاتی است.
رئیس اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت، با تأکید بر ناتوان‌کننده بودن بیماری آسم، به‌ویژه در سنین کودکی و نوجوانی، آن را شایع‌ترین علت بستری کودکان در بیمارستان‌ها و غیبت آن‌ها از مدارس دانست. این موضوع، بار سنگینی را بر دوش بیماران، خانواده‌ها و نظام آموزشی تحمیل می‌کند.
در زمینه درمان آسم، دکتر نجمی با اشاره به پیشرفت‌های علم پزشکی، جایگاه ویژه‌ای را برای اسپری‌های استنشاقی قائل شد. وی توضیح داد که اسپری‌های امروزی اغلب ترکیبی از دو یا سه دارو هستند و کورتون‌های استنشاقی نقش کلیدی در کنترل بیماری دارند. دکتر نجمی با رد باورهای نادرست گذشته در مورد عوارض جانبی کورتون‌های استنشاقی با دوز پایین، تأکید کرد که مطالعات متعدد بی‌خطر بودن آن‌ها و مزایای بسیار زیادشان در کنترل آسم را به اثبات رسانده است. وی همچنین بر اهمیت استفاده صحیح از تکنیک‌های استنشاق دارو و وسایل کمک‌درمانی مانند دمیار (Spacer) برای رساندن دوز مؤثر دارو به ریه‌ها تأکید کرد. این پیشرفت‌ها در روش‌های درمانی، منجر به بهبود وضعیت بیماران، کنترل بهتر بیماری و کاهش میزان مرگ و میر ناشی از آسم در دهه‌های اخیر شده است.
دکتر نجمی در ادامه، با اشاره به مطالعات انجام شده در خصوص سال‌های از دست‌رفته ناشی از بیماری آسم، بار این بیماری را تقریباً مشابه بار بیماری‌های دیابت و اسکیزوفرنی ارزیابی کرد. وی همچنین با بیان اینکه آسم معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی آغاز می‌شود و اوج بروز آن در سنین ۶-۷ و ۱۳-۱۴ سالگی است، به تشریح علائم مشابه آسم با بیماری “خس خس سینه گذرای خردسالی” (ویزینگ) پرداخت که می‌تواند تشخیص را در برخی موارد دشوار سازد. با این حال، شروع علائم آسم پس از سنین ۳۰-۴۰ سالگی بسیار نادر است.
وی در خصوص تأثیر عوامل محیطی بر آسم، به خطر تشدید علائم در زمان ابتلا به بیماری‌های ویروسی نظیر سرماخوردگی و آنفلوآنزا در کودکان مبتلا به آسم اشاره کرد و بر لزوم آموزش خانواده‌ها برای مدیریت این شرایط و مراجعه به پزشک در صورت عدم کنترل علائم تأکید نمود. همچنین، اجتناب از عوامل محرکی نظیر گرده‌های گل و گیاه، پر و موی حیوانات خانگی، گرد و غبار، دود سیگار و سایر مواد دخانی، بوهای تند شیمیایی و تغییرات هیجانی شدید، از جمله راهکارهای مهم در پیشگیری از تشدید علائم آسم به شمار می‌روند.
دکتر نجمی با ابراز نگرانی از افزایش مصرف فست‌فودها و کم‌تحرکی در میان کودکان و نوجوانان، تأثیر منفی این عوامل و همچنین عدم تغذیه با شیر مادر در دوران کودکی را بر تشدید علائم آسم یادآور شد. وی همچنین به معضل آلودگی هوا در کلان‌شهرها و نقش آن در تحریک و تشدید علائم آسم اشاره کرد.
در پایان، رئیس اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت با تأکید بر این نکته که آسم به طور کامل قابل درمان نیست، اما به خوبی قابل کنترل است، اظهار داشت: «با رعایت نکات پیشگیرانه، اجتناب از عوامل خطر و مصرف صحیح داروهای تجویز شده، بیماران مبتلا به آسم می‌توانند یک زندگی طبیعی و باکیفیت داشته باشند. همچنین، برخلاف تصور برخی خانواده‌ها، آسم مانعی برای ورزش کردن نیست و بسیاری از قهرمانان المپیک نیز به این بیماری مبتلا هستند. ورزش با رعایت نکات ایمنی و گرم کردن مناسب، نه تنها برای بیماران آسم مضر نیست، بلکه می‌تواند در پیشگیری از چاقی، که خود یکی از عوامل خطر آسم است، نقش مؤثری ایفا کند.» این سخنان، بار دیگر بر اهمیت مدیریت صحیح و نگرش مثبت به زندگی در کنار بیماری آسم تأکید می‌کند.