اعتیاد همیشه با مواد مخدر سنگین آغاز نمی‌شود؛ گاهی یک قلیان در مهمانی، یک نوشیدنی تفننی یا حتی مصرف خودسرانه داروهای مسکن می‌تواند آغازگر مسیری باشد که به وابستگی جسمی و روانی منتهی شود. آزیتا نوربخش، روانشناس بالینی مرکز مشاوره جهاد دانشگاهی البرز، با هشدار نسبت به شیوع تدریجی اعتیاد در جامعه، تأکید کرد که این آسیب اجتماعی اغلب از رفتارهای به ظاهر بی‌خطر آغاز می‌شود.
آغاز اعتیاد از رفتارهای روزمره و عادی‌انگاری مصرف
نوربخش با اشاره به اینکه ذهن بسیاری از والدین تنها به مواد مخدر سنگین مانند شیشه یا هروئین معطوف است، گفت: در حالی که بسیاری از افراد با یک سیگار در جمع دوستان یا مصرف تفننی قلیان وارد مسیر وابستگی می‌شوند. وی افزود: برخی خانواده‌ها مصرف گل یا الکل را بی‌ضرر می‌دانند، اما اعتیاد یعنی وابستگی رفتاری؛ اگر فردی به مصرف در آخر هفته‌ها عادت کند، عملاً در مسیر اعتیاد قرار گرفته است.
نقش آموزش مهارت‌های فردی در پیشگیری از اعتیاد نوجوانان
این روانشناس بالینی بر اهمیت آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به نوجوانان تأکید کرد و گفت: والدین باید بررسی کنند که آیا فرزندشان توانایی «نه گفتن» را دارد یا خیر. عزت‌نفس، خودباوری و توانایی مقاومت در برابر فشار همسالان، از عوامل کلیدی در پیشگیری از گرایش به مصرف مواد هستند. وی همچنین رفتار والدین را الگوی اصلی فرزندان دانست و افزود: اگر کودک شاهد مصرف سیگار یا قلیان توسط والدین باشد، نمی‌تواند الگوی سالمی را درونی کند.
اعتیاد؛ اسارت روانی و جسمی در دام لذت‌های لحظه‌ای
نوربخش با اشاره به عملکرد مرکز پاداش مغز، توضیح داد: هنگام مصرف مواد، مغز فعال شده و فرد را به تکرار تجربه لذت‌آور ترغیب می‌کند. این فرآیند نه‌تنها جسم، بلکه روان و اراده فرد را نیز درگیر می‌کند. وی همچنین به نوعی دیگر از وابستگی اشاره کرد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد: روابط اعتیادی. روابطی که فرد در آن برای حفظ دیگری از ارزش‌های خود می‌گذرد و دچار وابستگی عاطفی ناسالم می‌شود.
روایت‌های تلخ از واقعیت‌های اجتماعی
این روانشناس بالینی با اشاره به تجربه‌های خود در پایگاه‌های اجتماعی، گفت: با زنانی مواجه شده‌ایم که نه‌تنها خود مصرف‌کننده بوده‌اند، بلکه به فرزندان خردسال‌شان نیز مواد داده‌اند و آن را به‌عنوان مسکن توجیه کرده‌اند. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که اعتیاد می‌تواند حتی غریزه مادری و وجدان انسانی را تحت سلطه خود قرار دهد.
اعتیاد دارویی؛ تهدیدی پنهان و خطرناک‌تر از مواد مخدر
نوربخش با بیان اینکه بسیاری از مراجعان کمپ‌های ترک اعتیاد، گرفتار داروهای مسکن هستند، گفت: مصرف خودسرانه دارو، به‌ویژه داروهای آرام‌بخش و ضد درد، می‌تواند به وابستگی شدید منجر شود. این نوع اعتیاد به دلیل تأثیر مستقیم بر مغز و سیستم عصبی، ترک دشوارتری دارد و آسیب‌های جدی‌تری به سلامت فرد وارد می‌کند.
درمان اعتیاد؛ از پذیرش تا بازسازی روانی
در خصوص درمان، نوربخش تأکید کرد: پیشگیری بهترین راه است، اما اگر فردی گرفتار شد، نباید امید را از دست داد. روش‌هایی مانند روان‌درمانی شناختی–رفتاری (CBT)، نوروفیدبک و روش ماتریکس می‌توانند مؤثر باشند. شناسایی ریشه‌های روانی و عاطفی اعتیاد، از جمله مراحل مهم درمان است. وی افزود: پذیرش واقعیت‌های غیرقابل تغییر و تلاش برای اصلاح آنچه قابل تغییر است، نگرشی است که روند درمان را تسهیل می‌کند.
نقش خانواده در پیشگیری و درمان اعتیاد
نوربخش در پایان خاطرنشان کرد: اعتیاد ریشه در کمبود آگاهی، ضعف مهارت‌های مقابله‌ای و شرایط دشوار روانی و اجتماعی دارد. هیچ خانواده‌ای از این آسیب مصون نیست. آموزش مستمر، ایجاد فضای امن خانوادگی و رفتار الگوگونه والدین، از مؤثرترین راهکارهای پیشگیری هستند. در صورت ابتلا نیز، درمان امکان‌پذیر است؛ به شرط آنکه به موقع اقدام شود و از متخصصان کمک گرفته شود.
آگاهی، پیشگیری و حمایت روانی، سه ضلع اصلی مقابله با اعتیاد هستند. با تقویت مهارت‌های فردی، اصلاح سبک زندگی و ایجاد محیطی امن و سالم در خانواده، می‌توان از ورود به چرخه وابستگی جلوگیری کرد و مسیر بازگشت به سلامت را هموار ساخت.
دکتر حصارکی، متخصصی مجرب و دلسوز در حوزه سلامت، با تجربه و دانش گسترده خود، آماده ارائه بهترین خدمات درمانی به شماست. ایشان با رویکردی بیمارمحور و استفاده از دانش روز، همواره در تلاش برای بهبود حال بیماران و ارائه مشاوره‌های پزشکی دقیق و قابل اعتماد هستند.