با افزایش روزهای ناسالم و کاهش کیفیت هوا در بسیاری از مناطق کشور، از جمله استان همدان، بروز علائمی مانند سردرد، سرگیجه، اختلالات تنفسی و خون‌دماغ شدن در میان شهروندان رو به افزایش است. در همین راستا، طب سنتی ایرانی توصیه‌هایی برای مقابله با آثار مخرب آلودگی هوا ارائه کرده که مبتنی بر اصلاح سبک تغذیه، استفاده از گیاهان دارویی و تقویت قوای بدن است.
تأثیر آلودگی هوا از دیدگاه طب سنتی
براساس مبانی طب سنتی، ورود ذرات مضر موجود در هوا مانند سرب و آلاینده‌های شیمیایی، نظم اخلاط چهارگانه بدن را دچار اختلال کرده و باعث افزایش سودای سوخته و بلغم غلیظ می‌شود؛ دو عاملی که منجر به افسردگی، تیرگی پوست، خشکی مخاط، غلظت خون، احتقان در ریه‌ها و ضعف عملکرد سیستم تنفسی و کبد می‌گردند. طبق این دیدگاه، ریه‌ها و پوست نخستین اعضایی هستند که تحت تأثیر مستقیم آلودگی قرار دارند.
علائم و آسیب‌های شایع
- سیستم عصبی و مغز: سردردهای مزمن، کاهش تمرکز، اختلال خواب
- قلب و عروق: افزایش غلظت خون، کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها
- پوست: خشکی، تیرگی، چین و چروک زودرس، جوش‌های مقاوم به درمان
- چشم‌ها: التهاب، قرمزی، اشک‌ریزش و احتمال بروز گل‌مژه
مزاج افراد و آسیب‌پذیری
در طب سنتی، نوع واکنش بدن به آلودگی هوا تابع مزاج فردی است. مزاج سرد و خشک (سوداوی) آسیب‌پذیرتر بوده و سالمندان و کودکان به دلیل ضعف عمومی بیشتر در معرض خطر قرار دارند، در حالی که افراد با مزاج گرم و تر (دموی) مقاومت نسبی بیشتری از خود نشان می‌دهند.
نسخه‌های درمانی و پیشگیرانه طب سنتی
اقدامات اولیه برای کاهش اثر آلودگی
- ماء‌الفاطر (آب جوشیده ولرم): کمک به گرم شدن ریه‌ها و دفع سریع خلط
- پرهیز از آب سرد: عامل غلظت و ماندگاری بیشتر آلاینده‌ها در ریه
- تنفس مصنوعی یا حبس نفس: تقویت عضلات ریه و دفع سموم
- دمیدن در کوزه یا باد کردن بادکنک: افزایش حرارت و پاکسازی ریه‌ها
خوراکی‌های ضدسم و تقویتی
| ماده خوراکی | خواص درمانی و اثرات مفید |
|---|---|
| شیره انگور/خرما | تصفیه‌کننده خون، تقویت ریه |
| سوپ جو با سبزیجات | منبع آنتی‌اکسیدان برای دفع سموم |
| کندر | افزایش سطح اکسیژن بدن، بهبود عملکرد ریه |
| شیر سالم و چرب | سم‌زدایی طبیعی در صورت تغذیه صحیح گاو |
| عسل طبیعی | کاهش اثر آلاینده‌ها، تقویت ایمنی |
| شکر نیشکر | ضدسم قوی، مناسب برای دفع فلزات سنگین |
| سویق سیب | رفع مسمومیت ناشی از آلاینده‌های هوا |
| سیر و پیاز | ضدعفونی‌کننده مجاری تنفسی |
دمنوش‌های گیاهی مفید
- آویشن و شیرین‌بیان: ضد التهاب، خلط‌آور، پاک‌کننده مجاری تنفسی
- زنجبیل با لیمو: تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب ناشی از آلاینده‌ها
- بخار اکالیپتوس: باز کردن مجاری تنفسی و بهبود تنفس در هوای آلوده
مراقبت‌های پوستی و عمومی
- ماساژ سینه با روغن بابونه و بنفشه: کاهش التهاب و دردهای تنفسی
- استفاده از بخور گیاهی: آرامش شبانه و پاکسازی ریه قبل از خواب
- پرهیز از غذاهای چرب و سنگین: بهبود فرآیند گوارش در شرایط هوای ناسالم
- مصرف سبزیجاتی مانند نعنا، خرفه و برگ چغندر: تقویت عملکرد تنفسی
توصیه نهایی
گرچه روش‌های طب سنتی می‌توانند نقش مؤثری در کاهش آثار زیان‌بار آلودگی هوا ایفا کنند، اما مهم‌ترین راهکار همچنان کاهش مواجهه مستقیم با هوای آلوده و استفاده اصولی از ماسک‌های استاندارد در روزهایی با شاخص ناسالم است.