در گفت‌وگویی با دکتر بابک زمانی، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و رئیس انجمن سکته مغزی ایران، موضوع «سن ذهنی» به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در سلامت مغز و کیفیت زندگی سالمندان مورد بررسی قرار گرفت. برخلاف باور عمومی که عدد شناسنامه را معیار سن واقعی می‌داند، علم امروز نشان می‌دهد آنچه واقعاً بر سلامت جسم و روان تأثیر می‌گذارد، احساسی است که فرد نسبت به سن خود دارد.
سن ذهنی؛ فراتر از یک احساس
سن ذهنی یا همان «Subjective Age» مفهومی روان‌شناختی است که به درک فرد از سن خود اشاره دارد. مطالعات علمی نشان داده‌اند که این احساس درونی، ارتباط مستقیمی با سلامت مغز، عملکرد شناختی و حتی طول عمر دارد. افرادی که خود را جوان‌تر از سن تقویمی‌شان احساس می‌کنند، نه‌تنها از نظر روانی شاداب‌ترند، بلکه مغز آن‌ها نیز از نظر بیولوژیکی سالم‌تر است.
مغز سالم در گرو احساس جوانی
تصویربرداری‌های مغزی نشان داده‌اند که حجم ماده خاکستری در نواحی مهم مغز، مانند مراکز تصمیم‌گیری و تعامل اجتماعی، در افرادی که حس جوانی دارند بیشتر است. در مقابل، کسانی که خود را پیرتر از سن واقعی‌شان می‌دانند، در آزمون‌های شناختی عملکرد ضعیف‌تری دارند و بیشتر در معرض افسردگی و بیماری‌های قلبی قرار می‌گیرند.
نقش ژنتیک و محیط در سلامت مغز
دکتر زمانی در این گفت‌وگو تأکید کرد که حدود ۶۰ درصد توانایی‌های مغز تحت تأثیر ژنتیک و ۴۰ درصد دیگر وابسته به عوامل محیطی و سبک زندگی است. او با ذکر مثالی توضیح داد: ممکن است فردی در سن ۷۰ سالگی باشد، اما تنها به اندازه یک جوان ۲۷ ساله از ظرفیت‌های ذهنی خود استفاده کرده باشد. این یعنی سن واقعی مغز، به میزان فعالیت ذهنی و سبک زندگی فرد بستگی دارد.
باورهای فرهنگی؛ مانعی برای پیری سالم
یکی از چالش‌های مهم در جامعه، توصیه‌های نادرستی است که به سالمندان داده می‌شود؛ مانند اینکه باید استراحت کنند، از استرس دوری کنند و فعالیت‌های ذهنی را کنار بگذارند. دکتر زمانی این توصیه‌ها را «سمی برای مغز» توصیف کرد و گفت: این باورها باعث انزوای اجتماعی، کاهش فعالیت ذهنی و در نهایت تحلیل عملکرد مغز می‌شوند.
راهکارهایی برای حفظ جوانی ذهن
برای داشتن مغزی سالم و فعال در دوران سالمندی، رعایت چند اصل ساده اما مؤثر ضروری است:
- ورزش منظم: فعالیت بدنی جریان خون به مغز را افزایش داده و عملکرد سلول‌های عصبی را تقویت می‌کند.
- تغذیه مناسب: مصرف میوه، سبزیجات و چربی‌های سالم، سوخت مورد نیاز مغز را تأمین می‌کند.
- چالش‌های ذهنی: یادگیری زبان جدید، حل جدول، مطالعه و بازی‌های فکری مغز را فعال نگه می‌دارد.
- روابط اجتماعی: معاشرت با دیگران از افسردگی جلوگیری کرده و مغز را درگیر تعاملات هیجانی و شناختی می‌کند.
- ادامه فعالیت‌های شغلی یا داوطلبانه: بازنشستگی نباید به معنای توقف فعالیت باشد. مشارکت در امور اجتماعی، مغز را پویا نگه می‌دارد.
مغز تا آخرین لحظه زندگی قابلیت رشد دارد
دکتر زمانی تأکید کرد که حتی در بیماران مبتلا به آلزایمر، مغز توانایی یادگیری را به‌طور کامل از دست نمی‌دهد. اگر فردی تحت تأثیر افسردگی یا باورهای غلط، فعالیت ذهنی خود را متوقف کند، این بی‌تحرکی به مرور زمان باعث تسریع روند پیری مغز خواهد شد.
نتیجه‌گیری: احساس جوانی، انتخابی آگاهانه
افزایش سن به معنای پایان فعالیت ذهنی نیست. با انتخاب سبک زندگی فعال، تغذیه سالم و حفظ ارتباطات اجتماعی، می‌توان ذهن را جوان نگه داشت و کیفیت زندگی را ارتقا داد. سن ذهنی نه‌تنها بازتابی از وضعیت روانی ماست، بلکه نشان‌دهنده سلامت واقعی مغز است. احساس جوانی، انتخابی است که می‌تواند سال‌های سالم‌تر و شادتری را برایمان رقم بزند.
دکتر حصارکی، متخصصی مجرب و دلسوز در حوزه سلامت، با تجربه و دانش گسترده خود، آماده ارائه بهترین خدمات درمانی به شماست. ایشان با رویکردی بیمارمحور و استفاده از دانش روز، همواره در تلاش برای بهبود حال بیماران و ارائه مشاوره‌های پزشکی دقیق و قابل اعتماد هستند.